روز جهانی کارگر؛ روز جشن و اعتراض

در بسیاری از کشورها، اول ماه مه روزی است برای طرح مطالبات کارگران، هر چند گروه‌های رادیکال نیز فرصتی برای آشوبگری و خشونت می‌یابند. تصویر، تظاهراتی مسالمت‌جویانه در محله کرویتسبرگ برلین را نشان می‌دهد که پاتوق نیروهای چپ است. روز کارگر پیشینه‌ای طولانی دارد.

سنت برگزاری این روز، در اصل از جنبش کارگری آمریکا می‌آید؛ هر چند اتحادیه‌ها در آنجا دیگر نقش پررنگی ندارند. اول ماه مه ۱۸۶۸، کارگران آمریکایی برای اولین مرتبه، فراخوان اعتصاب سراسری دادند. خواست آنها روزی ۸ ساعت کار به جای ۱۴ ساعت بود. این اعتصاب سرکوب شد و بسیاری کشته شدند. چهار سال بعد، در سراسر دنیا میلیون‌ها کارگر در روز اول مه برای مطالبه حقوق خودشان به خیابان‌ها آمدند.

جنبش بین‌المللی کارگری، از پایان قرن نوزدهم اول ماه مه را به عنوان روز جهانی کارگر جشن می‌گیرد. گرچه مردم آلمان هم به این مناسبت به خیابان‌ها می‌آمدند اما این روز تعطیل رسمی نبود. سال ۱۹۳۳ هیتلر اول مه را تعطیل رسمی کرد و "روز ملی کارگر" نامید. حزب ناسیونال سوسیالیست کارگران آلمان، راهپیمایی‌های پرشکوهی ترتیب داد و این شروع یورش به اتحادیه‌های مستقل و سرکوب افراد و سازمان‌هایی شد که نازی نبودند.

تنها یک روز پس از مراسم تبلیغاتی برلین، معلوم شد هیتلر چه در سر دارد. دوم مه ۱۹۳۳ مراکز، چاپخانه‌ها و باشگاه‌های اتحادیه‌های کارگری اشغال و فعالان چپ و دگراندیش به زندان یا اردوگاه فرستاده شدند. به این ترتیب، کارگران را به عنوان نیروی بالقوه مخالف فاشیسم هیتلری، حذف کردند و به حاشیه راندند. بعد از آن، اول مه، روز جهانی کارگر نبود بلکه "روز تعطیل عمومی ملت" نام گرفت.

پس از جنگ جهانی دوم، آلمان دوپاره شد وغرب و شرق آن هر یک به مسیری رفتند. اگرچه شورای نظارتی متفقین تعطیلی اول ماه مه ۱۹۴۶ را تایید کرد، اما گردهمایی‌ها با محدودیت روبرو بودند. در آلمان شرقی و سایر کشورهای سوسیالیستی اما اول ماه مه با شکوه هر چه تمام‌تر به نمایش قدرت جنبش کارگری و ایدئولوژی مبدل شد.

شرکت در رژه اول ماه مه در مسکو و کشورهای برادر از جمله آلمان شرقی اجباری بود و مراسم زیر چشم رهبران احزاب کمونیست برگزار می‌شد. تزیین نمای ساختمان‌ها با پرچم سرخ الزامی بود و کادرهای حزبی حتی در مرخصی مراسمی برگزار می‌کردند. تصویر از چپ به راست: مارشال مالینوفسکی، وزیر دفاع، نیکیتا خروشچف صدر هیات رئیسه حزب کمونیست اتحاد شوروی و احمد بن‌بلا، رئیس جمهور الجزایر. سال ۱۹۶۴- میدان سرخ مسکو.

اول ماه مه از سال ۱۹۲۰ در فرانسه روز تعطیل رسمی و روز تظاهرات کارگری بوده است. در سال ۱۹۶۸، جنبش دانشجویی فرانسه از این روز برای فراگیری و رساتر کردن کردن شعارهای سیاسی استفاده کرد. شعارهایی علیه جنگ ویتنام و جنگ افروزی امپریالیسم.

در جامعه آلمان نیز موضوع‌های تازه‌ای در کانون توجه قرار گرفتند. به طور مثال، شعار سندیکاها و اتحادیه‌های کار دورتموند در تظاهرات اول مه ۱۹۷۸، ایجاد و گسترش دبیرستان‌های عمومی بود تا فرزندان خانواده‌های کارگری امکان تحصیل در سطح دیپلم را بیابند. تا آن زمان، تحصیلات متوسطه مختص خانواده‌های مرفه‌ و غیرکارگری بود.

امروزه در آلمان، تظاهرات و راهپیمایی کارگران امری معمول و بدیهی است. سازماندهی تظاهرات و طرح مطالبات کارگری بر عهده اتحادیه کارگری سراسری آلمان (DGB) است که از سال ۱۹۴۹، خواست‌های جامعه کارگری آلمان و پیگیری آنها را نمایندگی می‌کند. شعار سال ۲۰۱۸ این اتحادیه "همبستگی، تنوع و عدالت" است. DGB مسئول و متولی جشن‌ها و مراسم روز کارگر در شهرهای مختلف آلمان نیز هست.

در آلمان الگوی دیگری برای اعتراض به سیستم اقتصادی و اجتماعی در روز جهانی کارگر وجود دارد. در این روز، چپ و راست افراطی، به طور سنتی به خرابکاری، اغتشاش و زد و خورد می‌پردازند. در این تصویر "انقلابیون اول ماه مه"، شیشه‌های یک بانک در برلین را می‌شکنند. در عین حال، تظاهراتی مسالمت‌جویانه نیز در پایتخت آلمان علیه گروه‌های نئونازی به راه می‌افتد.

در فرانسه به طور سنتی از مناسبت اول ماه مه، برای بیان اعتراضات سیاسی استفاده می‌شود. اول مه سال ۲۰۱۷ کنشگران گروه "فمن"، کاندیداتوری مارین لوپن از حزب دست راستی "جبهه ملی" برای انتخابات ریاست جمهوری را با مقایسه او و هیتلر به چالش کشیدند. راه‌پیمایی‌های این روز در فرانسه به خاطر انتخابات و بحث‌های سیاسی، گسترده‌تر از سال‌های قبل بود.

با فروپاشی اتحاد شوروی، رژه‌های عظیم در روز اول ماه مه حدود ده سال متوقف شد. اما از سال ۲۰۰۰ به بعد، سنت‌ برگزاری این روز به روسیه بازگشت. به موازات مراسم دولتی، گروه‌های منتقد پوتین و شرکای سیاسی او نیز از اول ماه مه برای طرح شعارها و انتقادهایشان استفاده می‌کنند. تصویر پارچه‌نوشت تظاهرکنندگان را در اول مه ۲۰۱۱ در مسکو نشان می‌دهد.

سنگ؛ سلاحی در برابر پلیس. مخالفان دولت در ونزوئلا، تظاهرات اول مه ۲۰۱۷ را به صف آرایی در برابر مادورو و شعار کناره‌گیری از قدرت تبدیل کردند. مادورو در این سال پارلمان ونزوئلا را که مخالفان دولت در آن اکثریت داشتند، منحل کرد.

با وجود آن که مراسم اول ماه مه عموما رویکرد سیاسی و اعتراضی دارد، برخی نیز ترجیح می‌دهند از تعطیلی عمومی این روز برای تجدید قوا، شادی و استراحت در کنار خانواده و دوستان سود ببرند. از سال ۲۰۰۳ در برلین، فستیوال "جشن مه" برگزار می‌شود. این فستیوال در واکنش به درگیری‌ و خشونت افراطی‌ها در محله کرویتسبرگ در همین روز، راه‌اندازی شده‌ است.

روز کارگر در ایران به کشاکشی بین دولت و کارگران برای استفاده از حق تجمع تبدیل می‌شود. تشکل‌های غیردولتی سرکوب شده‌اند اما صدای اعتراض جامعه کارگری هنوز خاموش نشده است. صدها نفر از کارگران ایرانی به دعوت تشکل‌های مستقل، ۱۱ اردیبهشت در برابر مجلس شعار دادند: «نان مسکن آزادی حق مسلم ماست». خواست محوری کارگران ایرانی، بالابردن حداقل دستمزد متناسب با تورم و امنیت شغلی است.